Zamek w Szymbarku – ekspertyza techniczna

Wykonana ekspertyza techniczna stanu technicznego mostu dla Zamku w Szymbarku jest pierwszym etapem całej inwestycji która ma polegać na pełnej rewitalizacji i przywróceniu świetności całego obiektu i zabudowań mu towarzyszących.

Celem ekspertyzy technicznej jest ocena stanu technicznego mostu, określenie koniecznych napraw w celu jego dalszej eksploatacji. Z uwagi na wpisanie całego obiektu do rejestru zabytków, wszystkie prace odbywają się w ciągłej konsultacji z nadzorem konserwatorskim i archeologicznym.

Przeprowadzono szereg odkrywek rozpoznawczych oraz badań wytrzymałościowych elementów konstrukcji mostu, w tym odwierty wykonywane od strony nawierzchni mostu (wszytko pod ścisłym nadzorem konserwatora zabytków i archeologa).

RYS HISTORYCZNY ZAMKU

Prace przy budowie zamku o wymiarach w planie ~75x97m rozpoczęły się pod koniec XIV wieku. Był to obiekt obronny o planie prostokąta z dziesięcioma basztami oraz pierwotnie drewnianym zwodzonym mostem.  Przypuszczalnie przed 1410 rokiem ukończono kolejny etap budowy zamku wznosząc w skrzydle zachodnim dwie oficyjny. Do­ko­na­no także zmian ma­ją­cych na ce­lu zwię­ksze­nie u­ży­tecz­noś­ci bu­do­wli dla pot­rzeb ka­pi­tu­ły, w wy­ni­ku któ­rych za­mek na­brał cha­ra­kte­ru zde­cy­do­wa­nie bar­dziej mie­szkal­ne­go niż w wie­ku XIV. Po­więk­szo­no wów­czas układ prze­strzen­ny przez po­sta­wie­nie wschod­nie­go fra­gmen­tu skrzy­dła po­łud­nio­we­go i pod­wyż­sze­nie pół­noc­ne­go od­cin­ka skrzy­dła za­cho­dnie­go, gdzie mie­ścił się re­fek­tarz i kuch­nia zam­ko­wa. W ra­mach go­tyc­kiej prze­bu­do­wy pod­nie­sio­no o 2 do 4 me­trów gór­ną li­nię mu­rów o­bron­nych, basz­ty na­roż­ne na­kry­to wie­lo­bocz­nym lub cy­lin­drycz­nym zwień­cze­niem, roz­bu­do­wa­no też wschod­nie przed­bra­mie. Tak roz­pla­no­wa­ny ze­spół re­zy­den­cjal­no-ob­ron­ny wraz z przy­le­głą o­sa­dą sta­no­wił w pier­wszej po­ło­wie XV stu­le­cia nie ty­lko sie­dzi­bę pre­po­zy­tów, ale rów­nież miej­sce, gdzie za­trzy­my­wa­li się o­sad­ni­cy nie­miec­cy na­pły­wa­ją­cy w ra­mach or­ga­ni­zo­wa­nej przez ka­pi­tu­łę akcji za­sied­la­nia o­ko­licz­nych ziem. W 1454 roku zamek został opanowany przez Związek Pruski. W tym samym roku po bitwie pod Chojnicami został zajęty przez zakon krzyżacki. Mię­dzy wspie­ra­nym przez Pol­skę Zwią­zkiem Prus­kim a Krzy­ża­ka­mi woj­ny trzy­na­sto­let­niej wa­row­nia kil­ku­krot­nie prze­cho­dzi­ła w po­sia­da­nie to jed­nej to dru­giej stro­ny, by os­ta­tecz­nie u­lec znisz­cze­niu. W 1520 roku podczas wojny polsko-krzyżackiej dowódca załogi krzyżackiej Michael Schonborn poddał zamek wojskom polskim pod dowództwem Stanisława Kostki . W drugiej połowie XVI wieku nadbudowano w konstrukcji szachulcowej południową część skrzydła zachodniego i oficynę południową. W tym czasie wzniesiono również ceglany , czteroarkadowy most przerzucony nad fosą.

W 1730 roku Al­brecht Chris­toph Finck na po­trze­by a­dap­ta­cji bu­do­wli do pot­rzeb włas­nych i swo­jej ro­dzi­ny do­ko­nał w la­tach 1700-30 ba­ro­ko­wej prze­bu­do­wy ze­spo­łu zam­ko­we­go. Zmia­ny ob­ję­ły głów­nie skrzy­dło po­łud­nio­we o­raz po­łud­nio­wą część skrzy­dła wschod­nie­go, gdzie po­więk­szo­no o­kna i stwo­rzo­no am­fi­la­do­wy u­kład du­żych sal na­kry­tych bo­ga­to de­ko­ro­wa­ny­mi pla­fo­na­mi, oz­do­bio­nych sztu­ka­te­ria­mi, ko­min­ka­mi i pod­ło­ga­mi zgod­nie z es­te­ty­ką no­we­go sty­lu. W ra­mach re­a­li­zo­wa­nych prac pod­wyż­szo­no pół­noc­ną część skrzy­dła wschod­nie­go wraz z bra­mą wjaz­do­wą, a w pół­noc­no-wschod­niej częś­ci dzie­dziń­ca wznie­sio­no kry­ty da­chem man­sar­do­wym bu­dy­nek u­jeż­dżal­ni. Ba­ro­ko­we za­ło­że­nie wzbo­ga­ca­ła es­te­tycz­nie pięk­na stud­nia Ne­ptu­na zaj­mu­ją­ca cen­tral­ną część dzie­dziń­ca.

Po 1904 roku przeprowadzono prace remontowe i modernizacyjne zamku m.in. założono kanalizację, instalacje elektryczne i telefoniczne, naprawiono dachy. W trakcie II wojny światowej zamek został zajęty przez oddziały wojsk radzieckich, które urządziły tu swoje koszary.  Po splądrowaniu zamku żołnierze podpalili wszystkie budowle. Pożar zniszczył głównie wnętrza oraz wszystkie elementy, której budulcem było drewno tj stropy i dachy.

Objęty przedmiotem opracowania most od południowej strony zamku w pierwszej połowie XIX wieku prawdopodobnie wyglądał nieco inaczej. Znacznie bardziej widoczna była kaskadowość mostu tj pochylenie mostu w stronę zewnętrzną, co obrazuje poniższa fotografia.

OGÓLNY OPIS MOSTU

Na poniższym zdjęciu przedstawiono wygląd mostu od strony południowej. Most składa się z trzech filarów środkowych, z czego skrajnie lewy stanowi integralną część wieży bramnej.

Most w całości wykonany jako murowany. Z oględzin wynika, że znaczna większość mostu zachowała się  z cegły gotyckiej o wymairach ~ 8x14x30cm na zaprawie cementowo wapiennej z fundamentami kamiennymi na zaprawach wapiennych. Widoczne są wypełnienia i naprawy z cegły współczesnej przedwojennej i obecnej na zaprawach cementowych lub/i montażowych.

Podstawą mostu są masywne filary o wymiarach 220÷230 / ~600cm. W obecnej chwili wierzchnią warstwę nawierzchni mostu stanowi asfalt.

OCENA STANU TECHNICZNEGO MOSTU

W ramach opracowania dokonano przeglądu ogólnobudowlanego wraz rozpoznaniem konstrukcji obiektu, wskazano zakres koniecznego remontu i prac związanych z jego zabezpieczeniem. Przegląd konstrukcji budynku do celów niniejszej ekspertyzy wykonano w październiku 2021r. co udokumentowano fotograficznie.

W ramach rozpoznania budynku wykonano następujący zakres prac badawczych „in situ”:

• badania makroskopowe, wykonanie dokumentacji zdjęciowej,
• badania geotechniczne obejmujące 3 odwierty
• jedna odkrywka fundamentu kamiennego
• inwentaryzacja konstrukcji mostu
• wykonanie odwiertu badawczego w koronie mostu
• pomiary zawilgocenia murów

WNIOSKI I ZALECENIA

W świetle przeprowadzonych własnych badań „in situ”, analizy odkrytych elementów konstrukcji nośnej, stan techniczny obiektu oceniono jako zróżnicowany, jednak dla niektórych elementów zagrażający bezpieczeństwu głównej konstrukcji nośnej.
W najgorszym stanie technicznym znajduje się przypora skrajna, która już w samej konstrukcji jest źle wykonana i nie spełnia wymagań konstrukcyjnych stawianych elementom konstrukcyjnym, jako elementu zabezpieczającego przed naporem gruntu jak i elementu przenoszącego obciążenia ze sklepienia mostu.
Dodatkowo nie pomagają czynniki atmosferyczne tj opady deszczu i śniegu, zmienność temperatur.

Spełnione są natomiast wymagania konstrukcyjne stawiane pozostałym filarom mostu. W gorszej sytuacji znajdują się sklepienia łukowe mostu oraz fragment czołowy filarów od strony północnej, na których widać wielokrotne naprawy tj wymiany cegieł, uzupełnienia spoin itp. spowodowane w głównej mierze przesączaniem wody opadowej w głąb konstrukcji murowanej.
Zarówno w przypadku filarów jak i sklepień konieczne są natychmiastowe naprawy, jednak ich obecny stan nie zagraża bezpieczeństwu obiektu.

Z uwagi na ilość wysoleń konieczne są również badania stopnia zasolenia elementów murowych w tym sklepień ceglanych, na których widocznych jest najwięcej zacieków i w razie konieczności dobór metody redukcji zasolenia w murach

Konieczne są również działania w celu zmniejszenia zawilgocenia murów oraz ich zabezpieczenia przed ich późniejszym powstawaniem. W tym jednak przypadku najważniejsze jest usunięcie przyczyny zawilgocenia murów, co gwarantuje przy właściwej konserwacji zabytku uzyskanie pożądanego efektu.

Wszystkie wykonane analizy i badania pozwoliły w sposób bardzo dokładny określić stan techniczny mostu oraz sporządzić zakres niezbędnych prac remontowych wraz z określeniem dokładnej technologii napraw.